Біяграфічная аповесць Рыгора Белых (1906-1938) і Л. Панцялеева (сапраўднае імя Аляксей Ерамееў; 1908-1987), былых "грамадзян" Рэспублікі "ШКІД", напісаная імі ўсяго праз тры гады пасля заканчэння школы, выйшла ў свет у 1927 годзе і адразу. Кнігу рэдагавалі такія майстры савецкай літаратуры, як Яўген Шварц і Самуіл Маршак.
Аповесць аб жыцці былых беспрытульнікаў ужо амаль на працягу стагоддзя - адна з самых любімых кніг многіх пакаленняў як юных, так і дарослых і нават састарэлых чытачоў. Поўная гумару, гарэзных прыгод і ў той жа час драматычных падзей і пранізліва кранальных эпізодаў, аповесць па праве лічыцца адным з шэдэўраў савецкай дзіцячай літаратуры.
Сама назва кнігі адлюстроўвае характэрнае для тых гадоў імкненне ўчорашніх беспрытульнікаў зваць усё "па-савецку, скарочана". ШКІД - гэта Школа-камуна імя Дастаеўскага, створаная ў 1920 годзе ў Петраградзе для бездаглядных дзяцей. Яе дырэктар, Віктар Мікалаевіч Сарокін (прататып - сапраўдны заснавальнік школы Віктар Мікалаевіч Сарока-Расінскі), у кнізе - Вікніксор, яго жонка Эла Андрэеўна Люмберг - Эланлюм, настаўнік гімнастыкі Канстанцін Аляксандравіч Меднікаў - Касталмед, і гэтак далей. Крыўдныя спачатку мянушкі з часам становяцца ўважлівымі - рабяты ацанілі і пакахалі сваіх мудрых і добрых настаўнікаў.
А "шкідцы" са сваімі пацешнымі мянушкамі - Янкель (гэта сам Рыгор Бялых; у кнізе - Чорных), Купа Купыч, Цыган, Дзе, Мамачка, Ленька (Л. Панцялееў), Японец і ўсе астатнія сталі любімымі героямі многіх пакаленняў чытачоў.
Аўтары кнігі здолелі яскрава і дакладна перадаць атмасферу гэтай дзіўнай школы, якая дапамагла раскрыцца шматлікім талентам сваіх выхаванцаў і зрабіла з былой шпаны годных людзей.
У 1966 годзе па кнізе быў зняты цудоўны аднайменны фільм (рэжысёр Генадзь Палака), у якім гралі такія бліскучыя артысты, як Сяргей Юрскі, Павел Луспекаеў і іншыя. Фільм стаў сапраўды "культавым" для тых гадоў. Школьнікі збегалі з урокаў, каб трэці, пяты раз, а хто і больш паглядзець любімае кіно. Фільм маментальна быў "разабраны на цытаты", шматлікія з якіх жывыя і дагэтуль.
Для сярэдняга і старэйшага школьнага ўзросту.